چون ايران نباشد تن من مباد      بدين بوم و بر زنده يك تن مباد

رستم فرخزاد - سپهسالار ايران

رستم فرخزاد (زادهٔ ۶۳۰ – درگذشته ۶۵۱ میلادی) فرمانروای خراسان، پسر سپهبد فرخ‌هرمز سردار معروف و مدبر و دلیر اواخر عهد ساسانی بود. در منابع گوناگون او را «رستم سپهبد»، «رستم فرخ‌هرمز» نیز نامیده‌اند، و مورخان ارمنی از پدر و پسر به «ایشخان» (شاهزاده) یاد کرده‌اند.

وقتي كه محمد تصميم گرفت سر زمين هاي ديگر را به اسلام فرا خواند در ايران خسرو پرويز ساساني حكومت ميكرد در اين زمان ايران كشور بود مقتدر با نيروي نظامي قوي براي مقابله با كشورهاي ديگر. ولي بعد از مرگ خسرو پرويز وضعيت ايران دگر گون شد ديگر از اقتدار دوران خسرو جز نامي براي ايران باقي نمانده بود. در اين زمان رقيب ديرينه ايران، روم، نيز ضعيف شده بود ونتوانست جنگ مهمي بر عليه ايران انجام دهد. اما بعد از مرگ خسرو در ايران چه گذشت؟ بعد از مرگ خسرو بر سر جانشيني او بين شاهزادگان ساسا ني درگيريهاي سختي روي داد. و در مدت كمتر از پنج سال، دوازده پادشاه بر تخت نشتند.
در زمان سلطنت آزرمی‌دخت، پدر رستم، فرخ‌هرمز مدعی سلطنت شد و ملکه را به زنی خواست. چون آزرمی‌دخت نمی‌توانست علناً مخالفت کند، در نهان وسایل قتل او را فراهم آورد. آنگاه رستم با سپاه خویش پیش راند و پایتخت را تصرف و آزرمی‌دخت را خلع و کور کرد.

رستم در زمان یزدگرد سوم، نایب‌السلطنهٔ حقیقی ایران محسوب می‌گشت و در سال ۶۳۶ میلادى از سوی شاهنشاه مامور تهیه سپاه و جنگ برای دفع اعراب شد و فرماندهی کل نیروی لشکری را به عهده گرفت.

سپاهیان او به فرماندهی جالینوس (فردوسی، گلینوش؛ جلینوش؛ جلینوس؛ جالنوس؛ جیلوس) و بهمن جاذویه و لشگر اعراب به سركردگی ابوعبید ثقفی در كنار رود فرات با یكدیگر روبرو گردیدند. در این جنگ (جنگ پل) ابو عبید ثقفی كشته شد و اعراب شكست خوردند و متواری شدند اما افسوس كه تعقیب و سركوبی كامل آنها به سبب شورشی كه در تیسفون (پایتخت ایران) روی داد امكان پذیر نگردید و بهمن مجبور به برگشت به پایتخت شد.

در تاریخ طبری نقل است: وقتی خبر اردوکشی سعدبن ابی وقاص و تباهکاریها و غارتگریهای سپاه عرب به یزدگرد رسید مصمم شد فرمانده کل سپهبد رستم را به مقابله ایشان بفرستد و رستم از این کار اکراه داشت. عقیده این سردار با تجربه و دلیر این بود که باید دشمن را با ترفند و وقت کشی خسته و فرسوده کرد و با اعزام متوالی سپاهیانی که فرماندهان آن را خود رستم تعیین می کرد مهاجمین تازی را از نفس انداخت و در موقع مناسب ضربه نهایی را بر آنها وارد آورد، اما یزدگرد نپذیرفت.
بخشهایی از آنچه که در تاریخ طبری ضبط شده:
چون استغاثه مردم سواد به وسیله آزادمرد پسر آزادبه به نزد یزدگرد مکرر شد به هیجان آمد و مصمم شد که رستم را به جنگ وا دارد و از تدبیر چشم پوشید که مردی کوته بین و لجوج بود و به رستم تاکید کرد و او همان سخنان را تکرار کرد و گفت: ای پادشاه! خلاف تدبیر مرا ناچار می کند از حد خود برتر روم و مسئولیت از خویش بردارم، اگر چاره داشتم این سخنان را نمی گفتم، تورا به خدا قسم می دهم که به خاطر خودت و کسانت و پادشاهیت بگذاری من در اردوگاهم بمانم و جالنوس را بفرستم، اگر ظفر بود چه بهتر وگرنه من آماده ام و دیگری را می فرستم تا وقتی که چاره نماند و مفر نباشد که به مقابله آنها رویم که خسته و ضعیفشان کرده ایم و ما تازه نفسیم.

به روايت ديگر: رستم فرخزاد، مردانشاه مشهور به بهمن جادويه، ملقب به ذوالحاجب را كه مردي جنگ آزموده بود، به ياري جالينوس فرستاد (همو، ۳۵۱؛ طبري، ۳/۴۵۴؛ ابن اثير، ۲/۴۳۸). در سپاه بهمن، يك، يا به قولي چند فيل بود. درفش كاوياني نيز كه ايرانيان به آن تيّمن مي جستند، با اين سپاه بود (خليفه، ۱/۱۰۹؛‌ بلاذري، همانجا). بهمن در محلي به نام قُسّ الناظف بر كرانة فرات و ابوعبيد در محلي ديگر به نام مَروَحه در سوي ديگر فرات مستقر شدند.
ميان دو سپاه پلي بود؛ ابوعبيد پس از آنكه فرمانهايي خطاب به سران سپاه صادر كرد و جانشينان بعدي را، در صوتر كشته شدن خود يا يكي از سرداران، معين نمود (خليفه، ۱/۱۰۹ ـ ۱۱۰)، از پل گذشت و دست به حمله زد و با شمشير بر خرطوم فيلي كه به فيل سفيد مشهور بود و ماية وحشت لشكريان عرب گزديده بود، زخم زد و فيل نيز ابوعبيد را لگدكوب كرد و كشت (همانجا؛ ابن قتيبه، ۴۰۱؛ بلاذري، ۳۵۲). اين جنگ به نامهاي متعددي چون: يومالجسر، يوم قسّ الناظف، يوم المَروَحه و يوم الفيل معروف است (همو، ۳۵۱؛ ابن قتيبه، ابن اثير، همانجاها). چون ابوعبيد كشته شد، ابومحجن ثقفي شعري در رثاي او سرود (ابن عبدالبر، ۴/۱۷۱۰؛ قس: بلاذري، ۳۵۲).

یكسال پس از این شكست، عمر بن خطاب خلیفه اعراب سپاه دیگری برای حمله به ایران تدارك دید و فرماندهی آن را به سعد بن وقاص سپرد و برای مقابله با یورش اعراب بار دیگر رستم فرخزاد به ریاست سپاهیان ایران برگزیده شد و خود شخصا فرماندهی کل نیروی لشکری را به عهده گرفت و درفش كاویانى (پرچم ایران) را در برابر خود نصب کرد.

سپاه دو طرف در قادسیه (قريه ای در ۳۰ كیلومترى كوفه) در برابر هم صف آرایى كردند. این جنگ (جنگ قادسیه) چهار روز به دازا كشید و با وجود برتری ایرانیان در روز نخست و فرار اعراب، به سبب ورود نیروهاى امدادى سورى به صف اعراب در روز سوم - برخاستن توفان شن به سمت نیروى ایران و مهمتر از همه مرگ رستم در صحنه جنگ، سپاه ایران از هم پاشید و جنگ در روز چهارم به سود اعراب پایان گرفت و درفش كاویانى به دست تازیان افتاد و سرانجام تیسفون پایتخت ایرانیان سقوط كرد. هنگامی که تن رستم را یافتند جای صد ضربه شمشیر و نیزه بر تنش بود...


در كتاب «تاریخ ایران از زمان باستان تا سده هیجدهم»، ترجمه کریم کشاورز، آمده است: وقتی اعراب برکاخ تیسفون دست یافتند «همه ظروف طلا ونقره، پارچه های گرانبهای ابریشمی وزربافت، قالیهای نفیس، سنگ های قیمتی، اسلحه واموال فراوان وبردگان بسیار از زن ومرد به غنیمت بردند وشهر تیسفون چنان ویران وسوخته وغارت وتهی از سکنه شد که دیگر درهیچ دورانی احیاء نگشت.»

عبدالحسین زرین کوب در كتاب دو قرن سکوت می نویسد: فاتحان، گریختکان را پی گرفتند؛ کشتار بیشمار و تاراج گیری باندازه ای بود که تنها سیصد هزار زن و دختر به بند کشیده شدند. شست هزار تن از آنان به همراه نهصد بار شتر، زر و سیم بابت خمس به دارالخلافه فرستاده شدند و در بازارهای برده فروشی اعراب به فروش رسیدند؛ با زنان در بند به نوبت همخوابه شدند و فرزندان پدر ناشناخته ی بسیار بر جای نهادند.



منابع ذکر نشده در متن:
كتاب اسلام در ایران- پتروشفسکی
كتاب ملاحظاتی در تاریخ ایران- علی میرفطروس
كتاب تاریخ فتوح البلدان- البلاذری

پیرامون نبرد قادسيه

حدود ۴ ماه، دو سپاه در برابر هم بودند ولي جنگي آغاز نشد و روزها و ماهها به مذاکره و ارسال پيغام و سفير گذشت. و سرانجام نبرد قادسيه در سال چهاردهم هجري (۶۳۵ م) بين سپاه ايران و اعراب در سرزمين قادسيه اتفاق افتاد.
هر يك از چهار روز این نبرد به نام خاصي مشهور شده‌اند. روز اوّل جنگ «ارماث» روز دوم را «اغواث» و روز سوم را «عماس» گفته‌اند (ابن‌اثير، عزالدين؛ الكامل، ترجمه ابوالقاسم حالت، عباس خليلي، ج8، ص ۲۶۱-۲۴۶). شب چهارم به «ليلة الهرير» مشهور شده است(ص ۲۶۷).

در زمان خلافت عمر عده اي مامور شدند که يزدگرد، شاه ايران را به اسلام دعوت کنند. اين عده به تيسفون وارد شدند و به دربار يزدگرد راه يافتند. يزدگرد که در آن وقت از سقوط شام هم با خبر شده بود آنان را با احترام پذيرفت و پرسيد مقصودتان چيست؟ آنها اظهار داشتند که بايد اسلام را قبول کنيد و يا جزيه بدهيد. يزدگرد در جواب به آنها نگريسته و گفت: شما همان مردمي نيستيد که سوسمار ميخورديد و اطفال خود را زنده به گور ميکرديد. نمايندگان عرب با لحن ساده اي تصديق نموده گفتند که وضع آنها در سابق همينطور بود، و حاليه آن وضع بکلي تغيير کرده است. يزدگرد دعوت آنان را رد کرد و آنان گفتند: اکنون حکم بين ما و تو همان شمشير خواهد بود.

به گفته طبری رستم نیز چنیدن مذاکره با فرماندهان عرب کرد ولی آنان تنها سه راه را برای او گذاشتند: یا مسلمان شوند - یا بجنگند و کشته شوند - یا حاضر به دادن خراج گردند. طبری اذعان دارد که بعد از این پیشنهادات رستم با فرماندهان ارتش و شاهنشاه گفتگو نمود. ولی هیچ کدام حاضر به باج دادن به عربها نشدند. "طبری" رستم را پس از این گفتگو همیشه برای ایران در حال گریه مینامد. گفتنی است در پایان مذاکرات فرماندهان عرب با رستم آنان این آیه را برای رستم خواندند (کافران باید با فروتنی و به طیب خاطر باجگذار مسلمانان شوند - سوره توبه - آیه ۲۹)

در این هنگام به گفته بلاذری طوفانی سخت و گرد و غبار بزرگی در بیابانهای شمالی به راه افتاد که طوفان در جهت چشم لشگر ایرانیان بود و موافق جهت لشگر عرب. رستم پس از دیدن این منظره گفت: بنگرید که امروز روز جنگ است و باد هم به کمک عربان آمده است و از روبرو بر ما میوزد. فریادهای لشگر عرب از دور به گوش میرسده است که سپاه را تشویق نموده تا اگر پیروز شوید زمینها - ثروتها - پسران و دختران و زنان ایرانی از آن شما خواهد شد و اگر شکست بخورید بهشت و پاداش اخروی در انتظار شما خواهد بود.

به گفته طبری در نبرد قادسیه 33 قبیله عرب با لشگر سعد ابی وقاص همراهی نمودند. عرب چیزی برای از دست دادن نداشت. او آمده بود تا یا به سرزمینهای پر نعمت ایران دست پیدا کند و یا در راه خدا کشته شود. جنگ آغاز شد و روز نخست ایرانیان ۵۰۰ تن از عربان را کشتند. بیشترین کشته شدگان از قبیله بنی سعد بود . روز دوم ایرانیان بر عربها چیره شدند و بیش از ۲۰۰۰ تن از آنان کشته شدند. در این نبرد چند تن از سرداران بزرگ ایران به نامهای پیروزان - بندوان - بزرگمهر همدانی کشته شدند.
روز سوم نیز همین گونه بود و عربها دست به شگردی نظامی که از سلمان فارسی آموخته بودند زدند و چشم فیلهای سپاه را کور کردند و آنان به حالت رمیده شدند و تعداد کثیری از ایرانیان در زیر دست و پای فیلان کشته شدند. روز چهارم نبرد تا پاسی از شب ادامه داشت پس از فرارسیدن شب ایرانیان به اردگاه های خویش بازگشتند و سلاحها را بر زمین نهادند و استراحت کردند. چند ساعت پس از این استراحت شبیخون بزرگی از لشگر عرب به سوی ایرانیان وارد شد و نبرد خونینی در شب هنگام شروع گشت و عده کثیری از ایرانیان و عربها کشته شدند. در همین شب به گفته طبری رستم توسط یک عرب سر بریده شد و شالوده ارتش ایران با کشته شدن رستم فرخزاد از هم پاشیده شد و درفش كاویانى به دست تازیان افتاد و به ترتیب فرماندهان به قتل رسیدند.

نامه ی رستم فرخ زاد به برادرش

بیاورد صلاب واختر گرفت ز روز بــلا دسـت بر ســر گرفـت یکـی نامه سـوی برادر بـه درد نـوشـت و سـخنها هـمه یاد کرد نخست آفرين کرد بر کردگار کزو ديد نيک و بد روزگار دگر گفت کز گردش آسمان پژوهنده مردم شود بدگمان گنه‌کارتر در زمانه من‌ام ازيرا گرفتار آهرمن‌ام که اين خانه از پادشاهی تهی‌ست نه هنگام پيروزی و فرهی‌ست ز چارم همی‌بنگرد آف‌تاب کزين جنگ ما را بد آيد شتاب ز بهرام و زهره‌ست ما را گزند نشايد گذشتن ز چرخ بلند همان تير و کيوان برابر شدست عطارد به برج دو پيکر شدست چنين است و کاری بزرگ‌ست پيش همی سير گردد دل از جان خويش همه بودنی‌ها ببينم همی وزان خامشی برگزينم همی بر ايرانيان زار و گريان شدم ز ساسانيان نيز بريان شدم دريغ اين سر و تاج و اين داد و تخت دريغ اين بزرگی و اين فر و بخت کزين پس شکست آيد از تازيان ستاره نگردد مگر بر زيان برين ساليان چار صد بگذرد کزين تخمه‌ی گيتی کسی نشمرد ازيشان فرستاده آمد به من سخن رفت هر گونه بر انجمن که از قادسی تا لب رودباد زمين را ببخشيم با شهريار وزان سو يکی برگشاييم راه به شهری کجا هست بازارگاه بدان تا خريم و فروشيم چيز ازين پس فزونی نجوييم نيز پذيريم ما ساو و باژ گران نجوييم ديهيم کنداوران شهنشاه را نيز فرمان بريم گر از ما بخواهد گروگان بريم چنين است گفتار و کردار نيست جز از گردش کژ پرگار نيست برين نيز جنگی بود هر زمان که کشته شود صد هژبر دمان بزرگان که بامن به جنگ اندرند به گفتار ايشان همی‌ننگرند چو ميروی طبری و چون ارمنی به جنگ‌اند با کيش آهرمنی چو کلبوی سوری و اين مه‌تران که گوپال دارند و گرز گران همی سر فرازند که ايشان کی‌اند به ايران و مازنداران برچی‌اند اگر مرز و راه‌ست اگر نيک و بد به گرز و به شمشير بايد ستد بکوشيم و مردی به کار آوريم به ريشان جهان تنگ و تار آوريم نداند کسی راز گردان سپهر دگر گونه‌تر گشت بر ما به مهر چو نامه بخوانی خرد را مران بپرداز و بر ساز با مه‌تران همه گرد کن خواسته هرچ هست پرستنده و جامه‌ی برنشست همی تاز تا آذر آبادگان به جای بزرگان و آزاده‌گان همی دون گله هرچ داری ز اسپ ببر سوی گنجور آذرگشسپ ز زابلستان گر ز ايران سپاه هر آن‌کس که آيند زنهار خواه بدار و به پوش و بيارای مهر نگه کن بدين گرد گردان سپهر ازو شادمانی و زو در نهيب زمانی فرازست و روزی نشيب سخن هرچ گفتم به مادر بگوی نبيند همانا مرا نيز روی درودش ده از ما و بسيار پند بدان تا نباشد به گيتی نژند گر از من بد آگاهی آرد کسی مباش اندرين کار غم‌گين بسی چنان دان که اندر سرای سپنج کسی کو نهد گنج با دست رنج چو گاه آيدش زين جهان بگذرد از آن رنج او ديگری برخورد هميشه به يزدان پرستان گرای بپرداز دل زين سپنجی سرای که آمد به تنگ اندرون روزگار نبيند مرا زين سپس شهريار تو با هر که از دوده‌ی ما بود اگر پير اگر مرد برنا بود همه پيش يزدان نيايش کنيد شب تيره او را ستايش کنيد بکوشيد و بخشنده باشيد نيز ز خوردن به فردا ممانيد چيز که من با سپاهی به سختی درم به رنج و غم و شوربختی درم رهايی نيابم سرانجام ازين خوشا باد نوشين ايران زمين چو گيتی شود تنگ بر شهريار تو گنج و تن و جان گرامی مدار کزين تخمه‌ی نامدار ارج‌مند نماندست جز شهريار بلند ز کوشش مکن هيچ سستی به کار به گيتی جزو نيست‌مان يادگار ز ساسانيان يادگار اوست بس کزين پس نبينند زين تخمه‌ی کس دريغ اين سر و تاج و اين مهر و داد که خواهد شد اين تخت شاهی به باد تو پدرود باش و بی‌آزار باش ز بهر تن شه به تيمار باش گر او رابد آيد تو شو پيش اوی به شمشير بسپار پرخاش‌جوی چو با تخت منبر برابر کنند همه نام بوبکر و عمر کنند تبه گردد اين رنج‌های دراز نشيبی درازست پيش فراز نه تخت و نه ديهيم بينی نه شهر ز اختر همه تازيان راست بهر تبه گردد اين رنج‌های دراز شود ناسزا شاه گردن فراز بپوشد ازيشان گروهی سياه ز ديبا نهند از بر سر کلاه نه تخت ونه تاج و نه زرينه کفش نه گوهر نه افسر نه بر سر درفش برنجد يکی ديگری بر خورد به داد و به بخشش کسی ننگرد شب آيد يکی چشمه رخشان کند نهفته کسی را خروشان کند ستاننده‌ی روزشان ديگرست کمر بر ميان و کله بر سرست ز پيمان بگردند وز راستی گرامی شود کژی و راستی پياده شود مردم جنگ‌جوی سوار آنک لاف آرد و گفت‌وگوی کشاورز جنگی شود بی‌هنر نژاد و هنر کم‌تر آيد ببر ربايد همی اين از آن آن ازين ز نفرين ندانند باز آفرين نهان بدتر از آشکارا شود دل شاه‌شان سنگ خارا شود بدانديش گردد پدر بر پسر پسر بر پدر هم چنين چاره‌گر شود بنده‌ی بی‌هنر شهريار نژاد و بزرگی نيايد به کار به گيتی کسی را نماند وفا روان و زبان‌ها شود پر جفا از ايران و از ترک و از تازيان نژادی پديد آيد اندر ميان نه دهقان نه ترک و نه تازی بود سخن‌ها به کردار بازی بود همه گنج‌ها زير دامن نهند بميرند و کوشش به دشمن دهند چنان فاش گردد غم و رنج و شور که شادی به هنگام بهرام گور نه جشن ونه رامش نه کوشش نه کام همه چاره‌ و تنبل و ساز دام پدر با پسر کين سيم آورد خورش کشک و پوشش گليم آورد زيان کسان از پی سود خويش بجويند و دين اندر آرند پيش نباشد بهار از زمستان پديد نيارند هنگام رامش نبيد چو بسيار ازين داستان بگذرد کسی سوی آزاده‌گی ننگرد بريزند خون از پی خواسته شود روزگار مهان کاسته دل من پر از خون شد و روی زرد دهن خشک و لب‌ها شده لاژورد که تا من شدم پهلوان از ميان چنين تيره شد بخت ساسانيان چنين بی‌وفا گشت گردان سپهر دژم گشت و ز ما ببريد مهر مرا تيز پيکان آهن گذار همی بر برهنه نيايد به کار همان تيغ کز گردن پيل و شير نگشتی به آورد زان زخم سير نبرد همی پوست بر تازيان ز دانش زيان آمدم بر زيان مرا کاشکی اين خرد نيستی گر انديشه نيک و بد نيستی بزرگان که در قادسی بامنند درشتند و بر تازيان دشمن‌اند گمانند کاين بيش بيرون شود ز دشمن زمين رود جيحون شود ز راز سپهری کس آگاه نيست ندانند کاين رنج کوتاه نيست چو بر تخمه‌ی‌يی بگذرد روزگار چه سود آيد از رنج و ز کارزار تو را ای برادر تن آباد باد دل شاه ايران به تو شاد باد که اين قادسی گورگاه من‌ست کفن جوشن و خون کلاه من‌ست چنين است راز سپهر بلند تو دل را به درد من اندر مبند دو ديده زشاه جهان برمدار فدی کن تن خويش در کارزار که زود آيد اين روز آهرمنی چو گردون گردان کند دشمنی

نامه‌ی رستم فرخ‌زاد به سعد وقاص

فرستاده‌يی نيز چون برق و رعد فرستاد تازان به نزديک سعد يکی نامه‌يی بر حرير سپيد نويسنده بنوشت تابان چو شيد به عنوان بر از پور هرمزد شاه جهان پهلوان رستم نيک خواه سوی سعد وقاص جوينده جنگ جهان کرده بر خويشتن تار و تنگ سر نامه گفت از جهان‌دار پاک ببايد که باشيم با بيم و باک کزوی‌ست بر پای گردان سپهر همه پادشاهی‌ش دادست و مهر ازو باد بر شهريار آفرين که زيبای تاج‌ست و تخت و نگين که دارد به فر اهرمن را ببند خداوند شمشير و تاج بلند به پيش آمد اين ناپسنديده کار به بی‌هوده اين رنج و اين کارزار به من بازگوی آنک شاه تو کيست چه مردی و آيين و راه تو چيست به نزد که جويی همی دست‌گاه برهنه سپه‌بد برهنه سپاه به نانی تو سيری و هم گرسنه نه پيل و نه تخت و نه بار و بنه به ايران تو را زنده‌گانی بس است که تاج و نگين بهر ديگر کس است که با پيل و گنج‌ست و با فر و جاه پدر بر پدر نام‌بردار شاه به ديدار او بر فلک ماه نيست به بالای او بر زمين شاه نيست هر آن گه که در بزم خندان شود گشاده لب و سيم دندان شود به بخشد بهای سر تازيان که بر گنج او زان نيايد زيان سگ و يوز و بازش ده و دو هزار که با زنگ و زرند و با گوش‌وار به سالی هم دشت نيزه وران نيابند خورد از کران تا کران که او را به بايد به يوز و به سگ که در دشت نخچير گيرد به تگ سگ و يوز او بيش‌تر زان خورد که شاه آن به چيزی همی‌نشمرد شما را به ديده درون شرم نيست ز راه خرد مهر و آزرم نيست بدان چهره و زاد و آن مهر و خوی چنين تاج و تخت آمدت آرزوی جهان گر بر اندازه جويی همی سخن بر گزافه نگويی همی سخن‌گوی مردی بر ما فرست جهان‌ديده و گرد و زيبا فرست بدان تا بگويد که رای تو چيست به تخت کيان ره‌نمای تو کيست سواری فرستيم نزديک شاه بخواهيم ازو هرچ خواهی بخواه تو جنگ چنان پادشاهی مجوی که فرجام کار انده آيد بروی نبيره جهان‌دار نوشين روان که با داد او پير گردد جوان پدر بر پدر شاه و خود شهريار زمانه ندارد چنو يادگار جهانی مکن پر ز نفرين خويش مشو بد گمان اندر آيين خويش به تخت کيان تا نباشد نژاد نجويد خداوند فرهنگ و داد نگه کن بدين نامه‌ی پندمند مکن چشم و گوش و خرد را ببند چو نامه به مهر اندر آمد به داد به پيروز شاپور فرخ نژاد بر سعد وقاص شد پهلوان از ايران بزرگان روشن روان همه غرقه در جوشن و سيم و زر سپرهای زرين و زرين کمر

پاسخنامه‌ی سعد به رستم

ردا زير پيروز افکند و گفت که ما نيزه و تيغ داريم جفت ز ديبا نگويند مردان مرد ز زر و ز سيم و ز خواب و ز خورد گران‌مايه پيروزنامه به داد سخن‌های رستم همی‌کرد ياد سخن‌هاش بشنيد و نامه بخواند دران گفتن نامه خيره بماند به تازی يکی نامه پاسخ نوشت پديدار کرد اندرو خوب و زشت ز جنی سخن گفت وز آدمی ز گفتار پيغم‌بر هاشمی ز توحيد و قرآن و وعد و وعيد ز تأييد و ز رسم‌های جديد ز قطران و ز آتش و زمهرير ز فردوس وز حور وز جوی شير ز کافور منشور و ماء معين درخت بهشت و می و انگبين اگر شاه بپذيرد اين دين راست دو عالم به شاهی و شادی وراست همان تاج دارد همان گوش‌وار همه ساله با بوی و رنگ و نگار شفيع از گناه‌اش محمد بود تن‌اش چون گل‌آب مصعد بود بکاری که پاداش يابی بهشت نبايد به باغ بلا کينه کشت تن يزدگرد و جهان فراخ چنين باغ و ميدان و ايوان و کاخ همه تخت گاه و همه جشن و سور نخرم به ديدار يک موی حور دو چشم تو اندر سرای سپنج چنين خيره شد از پی تاج و گنج بس ايمن شدستی برين تخت عاج بدين يوز و باز و بدين مهر و تاج جهانی کجا شربتی آب سرد نيرزد دل‌ات را چه داری به درد هر آن‌کس که پيش من آيد به جنگ نبيند به جز دوزخ و گور تنگ بهشت‌ست اگر بگروی جای تو نگر تا چه باشد کنون رای تو به قرطاس مهر عرب بر نهاد درود محمد همی‌ کرد ياد