تاریخچه مهر پرستی در ایران

تاریخچه مهر پرستی

باستان شناسان قدمت دین مهر را تا حدود ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده اند، و برخی تا ۸ هزار سال نیز گفته اند.

پیش از زرتشت:
پیش از زرتشت پیامبر باستانی ایران (در حدود ۶ قرن پیش از میلاد)، ایرانیان دینی چندخدایی داشتند و مهر یا میترا گرانقدرترین خدای آنان محسوب میشد.
او خدای پیمان و تعهد و سرسپردگی متقابل بود. در لوحی به خط میخی متعلق به پانزده قرن پیش از میلاد که شامل پیمان‌نامه‌ای بین هیتی‌ها و میتانی‌ها میباشد، به میترا سوگند یاد شده است. Encyclopædia Britannica

دوره مادها:
در زمان مادها زردشت از میان ایرانیان برخاست و به دین و آئین کهنی که از زمان‌های پیش میان این قوم معمول بود خرده گرفت و راه و روشی نو در پرستش خداوند بنیاد کرد. Encyclopædia Britannica
از مذهب مادها اطلاع درستی در دست نیست ولی از تصویر برجسته‌ای که در «قیزقاپان» از دوره ماد پیدا شده و آن پادشاه و روحانی را در دو طرف مشعل آتش‌ نشان می‌دهد، برمی‌آید که مادها هم میتراپرست و آتش‌پرست بوده‌اند. فرهنگ معین

دوره هخامنشی:
در زمان هخامنشی مهر همپایه اهورمزدا و آناهیتا بوده است. هرودوت میگوید مهر از ایزدان به نام ایرانی بوده است و به نام او سوگند یاد میکردند و شاه ایران تنها در جشن مهرگان مست میشده.

دوره اشکانی:
شاهان اشکانی به آیین مهر اعتقاد داشتند و در زمان آنها بود که این آیین جهانی شد. شاهان اشکانی هم به «مهر» سوگند میخوردند. تیرداد یکم (اشک دوم) دومین شاه اشکانی، در هنگام تاجگذاری خویش، آداب و تشریفات مهرپرستی را به نمایش گذاشت. Encyclopædia Britannica


دوره ساسانی:
شاپور دوم ساسانی به «مهر» سوگند خورد که آسیبی به پادشاه ارمنستان نمیرساند. در نقش رستم هم میترا دیده می‌شود. همچنین در کرمانشاه در طاق بستان، دو فرشته میترا وجود دارند.



تولد مهر

شب یلدا شب تولد مهر بوده‌است در این شب میترا از دل سنگی درون غاری به دنیا میآید. در هنگام تولد تنها یک کلاه بر سر دارد و شمشیر و تیروکمان در دست. برخی زاده شدن مهر از درون سنگ را استعاره از فروغ ناشی از برخورد دو سنگ به هم میدانند. میترا به هنگام تولد کره‌ای در دست دارد و دست دیگرش را بر دایره بروج گرفته‌است.

در روایت مستندتر مهر از پاک بانوی باکره‌ای به نام آناهیتا در دریاچه هامون به دنیا آمد در حالی که آن دو را دریایی از گل نیلوفر در برگرفته بود. فردوسی در شاهنامه میترا را فریدون و آناهیتا را فرانک نامیده است. زرتشتیان معتقد اند که میترا از نژاد زرتشت است .به عقیده آنان تخمه پاک زرتشت در دریاچه هامون پراکنده است و هر هزار سال یکبار بانوی باکره ای که در آن استحمام میکند بار دار شده و اولین آنان میترا بوده است و آخرین آنان منجی آخرالزمان خواهد بود.

منبع: آیین میترائیسم، نوشته هاشم رضی



مبارزه و قربانی کردن گاو

میترا گاو نر وحشي (ورزو يا ورزا) را به دام انداخته و بر شانه می‌اندازد و به غار خود میبرد. در برخی جاها او پیروزمندانه سوار بر گاو می‌شود و به سمت غار حرکت می‌کند. این گاو آبی رنگ بوده‌است.

پس از رسیدن به غار، میترا گاو را بر زمین میزند و بر پشت آن می‌نشیند و چاقوی خود را بر کتف گاو فرو می‌کند. در این هنگام سگ و مار برای لیسیدن خون گاو میایند و عقرب برای این که بیضهٔ گاو را نیش بزند.

سگ نشان پاسداری، مار نشان زندگی و عقرب نماینده اهریمن است که میخواهد منی گاو را آلوده کند. از محل زخم گاو سه خوشه گندم و نهال تاک در می‌آیند.


این گاو گاوی است که اورمزد خدای بزرگ آفریده تا بدینوسیله فر ایزدی خود را به فرزندانش منتقل کند. در روایات و متون کهن ایرانی آمده است که میترا پس از قربانی کردن گاو از آنجا که او ایزد لطف و رحمت است سهم خود از خون گاو (فر اورمزدی ) را به روی زمین میپاشد و از آن نوروز و رستاخیز طبیعت پدید می آید.

⇒ تندیسه میترا در حال قربانی کردن گاو نر، موزه بریتانیا لندن




معجزات میترا

در سنگ نبشته ها به دو معجزهً میترا، بعد از تولد از »سنگ»، که در کتابها نماد آسمان است، اشاره شده است. یکی تیر اندازی به طرف صخره و خروج آب مقدس از آن، و دیگری شکار.

معجزه آب:
میترا با زدن تیری به صخره از آن چشمه‌ای جاوید به وجود آورد. این همان چشمه آب زندگانی میباشد.

معجزه شکار:
میترا سوار بر اسب تاخته و حیوانات را شکار می‌کند و با هر تیر موجودی را شکار می‌کند. بعد از شکار میترا به سراغ دشمنان خود میرود و آنها را از پای در می‌آورد. لقب «مهر نبرز» یا «مهر شکست ناپذیر» از همین جا پدید می‌آید.



شام آخر و عروج میترا و رستاخیز

در آخرین روز زندگی زمینی میترا، او در ضیافتی شرکت می‌کند و خون گاو، گوشت او، نان و شراب می‌خورد. این ضیافت درون غاری انجام می‌شود. سُل خدای خورشید نیز در این ضیافت شرکت میکند.
(میترا، ایزدِ پرتو نور خورشید است، که در طی کارزار با خدای خورشید او را به زمین زده پرتو آنرا از آن خود کرده است).

بعد از ضیافت میترا سوار ارابه خورشید شده و به آسمان عروج می‌کند.
سُل ایزدِ آفتاب او را سوار بر ارابه مینویی خود کرده و به آسمان میبرد تا در روز رستاخیز دوباره به زمین برگردد.

در آخر کار جهان، آتشی عظیم در تمام جهان درمیگیرد و تنها پیروان میترا از آن آسوده خواهند بود.



نمادهای مهری

گردونه مهر یا گردونه خورشید که به چلیپای شکسته یا همان صلیب شکسته نیز مشهور است، نماد و نشانواره بسیار کهنسالی است که آن را به قوم آریا و سرزمین ایران نسبت می دهند. هر چند که یافته های باستان شناسی در زمینه ی پیشینه ی گردونه ی مهر بسیار اندک و تفسیر پیرامون آن بسیار دشوار است، اما از همین یافته های نادر باستان شناسی می توان چنین برداشت کرد که گردونه ی مهر نمادی مختص ایرانیان باستان بوده و به احتمال قریب به یقین، این نشانواره از نمادهای آیین مهری یا میتراییسم بوده است.

• ۱. صلیب: علامت صلیب از علائم مهر پرستان است.
• ۲. صلیب شکسته: مهریان به صلیب شکسته نیز به نام «گردونه مهر»، چرخ خورشید احترام میگذاشتند.
• ۳. درخت کاج: در میان مهر پرستان به درخت کاج اهمیت به سزایی داده میشود.
• ۴. ناقوس: در آیین‌ مهرپرستی‌ از ناقوس‌ استفاده‌ می‌شده‌ كه‌ در كلیسا نیز این‌ موضوع‌ دیده‌ می‌شود.

عدد ۷ و هفت وادی میترایسم در ایران

قداست اعداد در بيشتر اديان کهن به چشم ميخورد. در نزد ایرانیان نیز عدد هفت از دیرباز تاکنون عددی مقدس و مشهور بوده و در اکثر موراد در جهت نیت پاک و روحانی و مقدس استفاده می گردیده است. وجود بعضي عوامل طبيعي مانند تعداد سياره هاي مکشوف جهان باستان و همچنين رنگهاي اصلي، مويد رجحان و جنبه ماوراطبيعي اين عدد گرديده است.

با توجه به آیین کهن میترائیسم ایران، که قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد، بایستی بپذیریم که ایرانیان نخستین ملتی بودند که به رمز و راز این عدد آسمانی پی بردند.
هفت طبقه زمين، هفت مقام، هفت سياره و در معابد: هفت طاقچه، هفت در و ... و هفتمين ماه سال شمسي، «مهر» است.

ملتها و تمدنهای اطراف ایران نیز به پیروی از ایرانیان مهرپرست و مهر اندیش متوجه سيارات شده بودند و رمز و رازی اهورایی را یافته بودند و در نتیجه به صورت نماد شگون می پرستيدند. آنچه که شواهد نشان می دهد میترائیسم ایرانی تاثیر گذار ترین آیین در ادیان جهان بخصوص در مسیحیت و اسلام بوده است.

میترا، پیروان میترایسم را برای گذار از هفت طبقه آسمان، راهنمائی می کند تا به طبقه هشتم که جایگاه نور و آرامش مطلق است برسند. ترتیب هفت درجه یا هفت مقام به شرح ذیل می باشد:

• ۱. کلاغ: منسوب به عطارد (تير يا مرکوري)، نماد هوا و باد
• ۲. همسر: منسوب به زهره (ناهيد يا ونوس)، نماد آب
• ۳. سرباز: منسوب به مریخ (بهرام يا مارس)، نماد خاک
• ۴. شیر: منسوب مشتری (هرمز يا ژوپيتر)، نماد آتش
• ۵. پارسا: منسوب به قمر (ماه)
• ۶. خورشید: منسوب به مهر (ستاره صبح)، هليوس سل
• ۷. پیر مرشد: منسوب به زحل (کيوان يا ساتورن)

فلسفه عدد مقدس هفت نزد ایرانیان
هفت وادی میترایسم در ایران

در فرهنگهاى فارسى مهر را فرشته‌اى دانسته‌اند كه موكل است بر مهر و محبت و تدبير امور مالی و مصالحى كه در ماه مهر (ماه هفتم از سال شمسى) و روز مهر (روز شانزدهم هر ماه) بدو متعلق است و حساب و شمار خلق از ثواب و عقاب به دست اوست.



پنج نوشتار در بارهً میترائیسم

کتاب میترایسم، مهر و مهرپرستی

---