ابن مقفع، روزبه پارسي پسر دادویه

روزبه پارسي پسر دادويه معروف به عبدالله بن مقفع (۱۰۶-۱۴۲ق‌/۷۲۴-۷۵۹م‌) كه يكي از مترجمان برجسته و دانشمندان بنام ايران در قرن دوم هجري است، در فيروزآباد پارس به‌دنيا آمد. او در بصره به‌عنوان مولب در خاندان «آل هاشم» پرورش يافت و در اثر آميزش با تازيان زبان عربي را به‌خوبي فراگرفت و در آن به‌مرحله استادي رسيد و از فصحا و عربي‌نويسان دهگانه درجه اول دوران خود شد. وي زبان پهلوي را نیز به‌خوبي مي‌دانست.
پدرش زردشتي و از نژاد اصيل ايراني بود و روزبه اگرچه ظاهرا مسلمان شد اما تا پايان عمر زرتشتي باقي ماند و كيش اجداد و نياكان خود را هرگز ترك نكرد. گویند روزی که روزبه از برابر یک آتشکده می‌گذشت این شعر را خوانده‌است:
ای خانهٔ دلدار که از بیم بداندیش
     روی از تو همی تافته و دل بتو دارم
رو تافتنم را منگر زانکه به هر حال
     جان بهر تو می‌بازم و منزل بتو دارم

‌ ابن مقفع - اطلاعات بیشتر، پرشین خاک

روزبه نويسندة بزرگ‌ و مترجم‌ آثار پهلوي‌ به‌ عربى‌، و نخستین کسی است که رسماً آثاری به نثر عربی نوشته است. همچنین او نخستين كسي بود كه فن منطق را به عربي ترجمه كرده و مسايل برهاني را در اختيار اعراب گذاشته است و به تنهایی مایه تحولی عظیم در ادب و فرهنگ عرب گردید.
ضمنا ناگفته نماند كه پسرش روزبه «حفين» نيز مانند پدرش مردي فاضل و دانشمند بود. و يكي از كتاب‌هاي معروف ارسطو Nichomacean Ethics را به‌عربي ترجمه كرد.

بعضی نیز ادعا می‌کنند که عقاید زندیقی داشته‌است. از مهدی خلیفه نقل است (به مضمون) که «کتابی در زندقه ندیدم که با ابن مقفع ارتباطی نداشته باشد».
زندیق به پیروان «آیین مانی» گفته می‌شود. این کلمه معربِ واژه پهلوی زندیک است که خود از واژه زند گرفته شده‌است

ابن مقفع در ۳۶ سالگي مورد غضب منصور واقع شد و به‌دست يكي از عمال پليد او يعني سفيان والي بصره به‌طرزي فجيع به‌قتل رسيد. گويند تنوري برتافتند و ابن مقفع را زنده زنده مثله كردند. اعضاي تن او را يك‌يك در آتش تنور انداختند تا اين‌كه تمام جسدش طعمه آتش گردید.
برخی از قول منصور نوشته اند این خلیفه بعد از مرگ ابن مقفع گفته است: این زندیق چطور در این مدت کوتاه اینهمه آثار مربوط به علوم و فرهنگ اجداد خود را به زبان عربی فصیح در آورده و نشر داده است که جمع آوری آنها به هیچ وجه ممکن نیست.


آثار او:

• ۱. الادب الصغير
• ۲. الادب الكبير
• ۳. رساله الصباحه
• ۴. كليله و دمنه
پس از اسلام روزبه، كليله و دمنه را به عربی ترجمه کرد. ترجمهٔ او بسیار مقبول افتاد و مظهری از فصاحت در
زبان عربی تلقی شد. ترجمهٔ ابن مقفع امروز موجود است، امّا میان نسخ مختلف آن گاه تفاوتهای زیادی دیده می‌شود.

روزبه كتاب‌هاي زير را نيز از پهلوي ترجمه كرده است:

• ۱. كتاب التاج در سيرت انوشيروان
• ۲. كتاب خداي‌نامه درباره واقع تاريخي ايران
• ۳. كتاب مُزدك دربتره تعاليم مزدك

---

منابع:
لسفه شرق اثر مهرداد مهرين، چاپ ششم، ۱۳۶۱ - گرد‌آورنده: راشين جهانگيري
محمدی ملایری، محمد: تاریخ و فرهنگ در ایران

---

‌ ابن مقفع - دائره المعارف بزرگ اسلامی