تو ای پر گهر خاک ایران زمین	که والاتری از سپهر برین
هنر زنده از پرتو نام توست	جهان سرخوش از جرعۀ جام توست

پیدایش و جایگاه نام ایـران

نام ایران برگرفته از نام قوم ایرانی است که در زمان هخامنشیان «ایی ریا» نام داشته است. کلمات آریا، آریاییان و ایران نیز از این ریشه هستند.
سه هزار سال پیش ار میلاد مسیح، طوایفی از نژاد سپیدپوست هند و اروپایی به آسیای مرکزی مهاجرت کردند. در میانه ی هزاره ی دوم پیش از میلاد، عدّه ای از آنها، که «ایری» یا «ایرین» خوانده شده اند، از راه جیحون به فلات ایران آمدند و در آنجا سکنی گزیدند. در اوستا نام محل سکونت آنها «ایران واجه» یا «ایران ویج» نامیده شده است. از این زمان به بعد ساکنین این منطقه واژه ایران را نام بومی میهن خود قرار دادند.

واژۀ ایران در فارسی باستان «Airya» و در فارسی میانه به شکل اران «Erān» بوده، و برگرفته از شکل‌ قدیمی «Airya Nama» و به معنای سرزمین مردمان اصیل است.
این واژه در زبان سانسکریت اریه «Ariya» به معنی سرور و مهتر، و آریکه «Aryaka» به معنی مَردِ شایستهٔ بزرگداشت و حرمت است.
آریایی به ‌زبان اوستایی ائیرین «Airyana» و به‌ زبان پهلوی و فارسی دری «ایر» خوانده می‌شود. ایر در واژه به‌ معنی آزاده و جمع آن ایران به‌معنی آزادگان است.


واژۀ «پارس» دارای دو معنی و مفهوم گوناگون است. پارس در معنی نام قوم و ایالتی در جنوب مرکزی ایران و کرانه ی خلیج فارس بوده است. اما معنی پارس در کاربرد گسترده تر نام اقوام و ملتهای فلات ایران و شامل مرزهای امپراتوری پارس میشود و برابر با نام ایران است.
البته از ۶۰۰ سال پیش از میلـاد تا ۱۹۳۵ اروپاییان ایران را پارس و پرسیا می‌‌گفتند و در عرصه بین‌المللی کشور ایران در زبان های غربی و محافل سیاسی بین المللی با نامهای پرس (فرانسوی)، پرشیا (انگلیسی) و پرشا ( آلمانی) شناخته می شده است.
این الفاظ از لغت «پرسیس» که نام یونانی ایران بوده است بر گرفته شده است. در کتب تاریخی یونانیان ایران به این نام خوانده شده و لغت «پرسپولیس» هم از این ریشه است.
در سال ۱۹۳۵ با درخواست رسمی رضاشاه پهلوی همان نام بومی کشور (ایران) در عرصه بین الملل هم مورد کاربرد قرار گرفت.

البته نام «پرشیا» همچنان در زبان‌های اروپایی به دلیل سابقه تاریخی - فرهنگی اش مصطلح است اما در اخبار سیاسی بیشتر از نام ایران استفاده می‌شود.

تاریخچه نام ایران (ائیرینه وئجه): سایت آریامن