ابوالوفای بوزجانی

ابوالوفا محمد بوزجانی، محمدبن محمدبن یحیی بن اسماعیل بن عباس، (۳۲۸-۳۸۸ هجری قمری) ریاضیدان و ستاره شناس برجستة ایرانی قرن چهارم، که از مشهورترین و بزرگترین دانشمندان زمان خود و منشأ نوآوریها و پژوهشهای زیادی، بویژه در هندسه و ریاضیات و نجوم، بوده است.
بوزجانی، به نوشتة ابن ندیم (ص ۵۰۵)، در حدود هزار سال پیش در روستای بوژگان در خراسان امروزی زاده شد. او حساب و علم اعداد (حساب نظری) و حساب و هندسه را نزد عموی خود ابوعمرو مغازلی، و دایی خود، ابوعبدالله محمدبن عنبسه آموخت ودر سال ۳۴۸ به عراق سفر کرد و تا پایان عمرش در آنجا زندگی کرد.
پژوهشهای ریاضی و نجومی بوزجانی . پژوهشهای علمی بوزجانی که ما از آنها آگاهی داریم پس از مهاجرت او از خراسان به بغداد صورت گرفته است، و تنها صدیقی (ج ۳، ص ۴۱۰) از رصدخانه ای که او در بوزجان تأسیس کرده بوده نام برده است که در صورت صحت، این کار باید پیش از مهاجرت او صورت گرفته باشد.
به پاس خدمات بوزجانی به ریاضیات و نجوم یکی از دهانه های سطح کرة ماه را به نام وی نام گذاری کرده اند.


فعالیتهای علمی بوزجانی در بغداد، دامنة وسیعی از علوم مختلف، چون هندسه و مثلثات و حساب و نجوم، را دربر می گرفته و در هر کدام از اینها او به دستاوردهای بدیع و تازه ای رسیده است.

اهميت آثار رياضي بوزجاني بيشتر به واسطه ی سهم بسزايي است كه وي در پيشرفت علم مثلثات دارد. وی باابتكاري در خور اعجاب قضاياي عمده اي در «مثلثات كروي» را كشف كرده است.
بوزجاني مانند دانشمند مهم ايراني «ابوريحان بيروني» درمحاسبات خود هميشه شعاع دايره را واحد فرض مي كرده و اين همان كاري است كه دانشمندان مغرب زمين بعدها در مثلثات متداول ساختند و دايره به شعاع واحد را «دايره مثلثاتي» نام نهادند.
همچنین «قاعده مقادير اربعه» كه امروز مبناي حل «مثلثات كروي» است. از ابوالوفاء بوزجاني می باشد و نيز شكلي كه علماي رياضي قديم آن را «شكل ظلي» مي نامند ازابتكارات اوست.
بوزجانی در یکی از رساله های خود از دو روش مبتنی بر مثلثات کروی برای تعیین فاصلة بغداد تا مکه استفاده کرده است . او همچنین روشهای گوناگونی برای رسم شکلهای مختلف هندسی با خط کش و پرگاری که فتحة آن ثابت شده باشد، ابداع کرده است. و او نخستین کسی است که در مثلثات کروی غیر قائم الزاویه نظریه «جیب» را آورد و حساب جیب ۳۰ درجه از اوست.
اثبات حالت کلی شکلِ مغنی را هم به بوزجانی نسبت داده اند. اما ابوریحان بیرونی در مقالید علم الهیئِه (ص ۱۱۱) ابداع این قضیه را به استاد خود، ابونصر عراق، نسبت داده است .

عمدة پژوهشها و نوآوریهای ریاضی بوزجانی در مهمترین کتاب ریاضی او، کتاب «فی مایحتاج الیه الکُتّاب و العُمّال من علم الحساب» ذکر شده است.

بوزجانی گاهی در کارهای علمی با معاصر خود «بیرونی» به وسیله مکاتبه تشریک مساعی می کرده است. بیرونی در کتاب «تحدید نهایات الاماکن» نوشته است که در سال ۳۸۷ه.ق (۹۹۷م) هنگامی که او در خوارزم و بوزجانی در بغداد بوده کسوفی را با قرارداد قبلی با هم رصد کرده و نتیجه را با هم مقایسه کرده اند.


ابوالوفاي بوزجانی و آثار وی - سایت مشاهير تربت جام
ابوالوفاي بوزجانی - دانشنامهً اسلامی‌