مِهر، میترا یا میثره

میترا و وَرزا: این دیوارنگاره از پرستشگاه‌ مهرپرستان‌ در مارینو ایتالیا است، که صحنه قربانی کردن ورزا (گاو) و دنباله فلکی ردای میترا را نشان می‌دهد.

مِهر، میترا یا میثره از ایزدان باستانی آریایی یا هندوایرانی پيش از روزگار زرتشت است، که معنی عهد و پيمان و محبت و خورشید نیز می‌دهد. نماد او خورشید می‌باشد، به مفهوم کلمه در جنبه قضائی و ارزش قدرت او در جامعه انسانی بوده است.

میترا خدای نگهبان زمین و آسمان یا موکل آب می باشد، و ریشه در خدای قدیم ایرانی ها دارد. صفاتی را که قبلاً به وایو و اندرا نسبت داده می شد، رفته رفته بدست آورد، و بدین ترتیب خدای جنگ و پیروزی و سرنوشت، همچنین خدای روزی دهنده شناخته شد. او بر ارابه ای که بوسیله دو اسب سفید کشیده می شود سوار است، قربانی گاو نر در نظر پیروانش از فرایض دینی به حساب می آید، در سانسکریت سوم همراه نوشیدن شربت سکر آور و قرص هوم مراسم ستایش او بر پا می گشت. قربانی گاو توسط میترا برای حاصلخیز نمودن زمین، اولین بار در تاریخ بشر متداول شد، بعد ها به ادیان دیگر کشیده شد.

مِهرپرستی یا آیین مهر بر پایه پرستش ایزد ایرانی مهر (میترا) بنیاد شده بود. به دلیل ارزش مندی آفتاب در این دین برخی نیز این دین را آفتاب پرستی دانسته‌اند. از زمانهای دور پیش از تاریخ، ایرانیان پیرو آیین مهر یا کیش بغانی بودند. آیین مهر یک دین یا قانون تدوین شده نیست آیین و سنتی است که آغاز آن تاریک است.

دربارهٔ آغاز دین مهرپرستی در ایران نمی‌توان به درستی آن را روشن ساخت ولی می‌دانیم که بسیار پیش از آنکه کیش زرتشتی و ودایی پدید آیند نژاد ایرانی او را با آیینی راز آمیز ستایش می‌کردند، آیینی که امروزه گروهی از پژوهشگران ایرانی توان آن را دارند که پیشینهٔ پیوستهٔ این آیین را تا به امروز در ایران نمایان سازند.

آريائيان هنگام ورود به ايران نیروهای طبيعت مثل خورشيد و ماه و ستارگان و آتش و خاك و باد و آب را مى‌پرستيده‌اند. خدایانی را هم كه مظهر قواى طبيعت بوده‌اند «دئوه» مى‌خوانده‌اند. در بين اين خدايان برتر از همه ایندرا بوده است كه اژدهاكش و پروردگار رعد و برق و جنگ به شمار مى‌آمده است.
اين خدا با اين نام، در بین آرياهاى ايران، آن رواج را كه ميان هندوان مى‌داشت، نيافت. نزد ایرانیان ظاهراً پرستش ميترا (مهر) جاى آن را گرفت و ايندرا رفته‌رفته و به‌خصوص بعد از زردشت در رديف ديوان مردود درآمد.

مهر در اوستا و در كتيبه‌هاى پادشاهان هخامنشی میثره Mithra و در سانسکریت میتره Mitra آمده است. در پهلوی میتر Mitr شده و امروزه مهر نامیده می‌شود. مهر (از ریشهٔ میثر) از کهن‌ترین ایزدان ایرانی و هندی است، برخی نشانه‌های پرستش او را در ایران، به پیشا آریایی بر می‌گردانند.

پیوند میترا با خورشید و گاو و ماه برای ما روشن است و روشن است که علامت ┼ که آن را چلیپا می‌گفته‌اند سمبل خورشید بوده است.

ویکی‌پدیا - مِهر، میترا

آیین مهر، مهرپرستی یا میترائیسم

مِهرپرستی یا آیین مهر یا میترائیسم (در حدود ۱۴ قرن پیش از میلاد)، آیینی رازآمیز بود که بر پایه پرستش مهر (میترا) ایزد ایران باستان و خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ، در دوران پیش از آیین زرتشت (۶ قرن پیش از میلاد) بنیان نهاده شد.

آیین راست‌گویی و درست‌ پیمانی، از مهم‌ترین مشخصه‌های آیین مهری است.
آیین مهری بیش از هر آیین دیگری به «زنان» اهمیت می‌دهد.

این آیین بعدها دگرگون شده و به سرزمینهای امپراطوری روم برده شد و در طول سده‌های دوم و سوم پس از میلاد، در تمام نواحی تحت فرمانروایی روم، در سرزمین اصلی اروپا، شمال آفریقا و بریتانیا برپا بود. گرچه پس از پذیرفتن آیین مسیحیت توسط امپراطور کنستانتین در اوایل سده چهارم میلادی، این دین محو شد، اما تاثیری به‌سزا بر ادیانی چون مسیحیت بر جای گذاشت.

Principles of Mithraism
The Cosmic Mysteries of Mithras


در اوستا، «مهر» ايزدِ راستي، دليري، فروغ، روشنايي و عهد و پيمان است. بينايي، دليري و فريفته نشدن از صفات بارز مهر است. جايگاه مهر به پهناي كرة زمين است. در دورة ساسانيان نيز اين ايزد، اهميت و جايگاه خاصّي در اعتقادات ايرانيان داشت.

از ويژگي هاي ايزد مهر، نظارت بر عهد و پيمان، پاييدن نظم و راستي، تاختن و شكست ديوان و فريبكاران، و داوري روان ها بعد از مرگ است. امروزه واژة مهر داراي معاني مختلفي است از جمله: خورشيد، عهد و پيمان، دلبستگي و محبّت. همچنين هفتمين ماه سال شمسي، مهر است. نيز شانزدهمين روز هر ماه در ايران باستان را مهر مي گفتند و از اين رو روز مهر از ماه مهر، را مهرگان مي نامند.

در اعتقادات مزديسنايي مهر ايزد راستي، دليري و سلحشوري، فروغ و روشني، مراقب گاو و چهار پايان و چراگاه هاي فراخ، نگاهبان عهد و پيمان و مجازات كنندة دروغ گويان و پيمان شكنان است.

در عهد باستان در مجامع عمومي به هنگام رسيدگي به دعاوي حقوقي و قضايي، مهر را به عنوان گواه بر حكم و داد و قانون فرا مي خواندند و به نامش سوگند مي خوردند.

در عهد باستان، پرستش مهر در مناطق شمال غربي ايران به ويژه در آسياي صغير رواج داشت. كثرت نام مهرداد، اهميت مهر را در اين مناطق آشكار مي سازد. آيين مهر آخرين مذهبي بود كه تا قرن چهارم ميلادي در برابر بسط و توسعة مسيحيت مقاومت و پايداري نمود و سپس جاي خود را در رقابت با مسيحيت، به آيين ماني داد.


مهرپرستان اعتقاد داشتند كه خداي مهر يك بار به صورت انساني در يك نماز ظهور كرد و شباناني كه در آن مكان به چرانيدن گوسفند مشغول بودند، به وي ايمان آوردند. آن گاه خداي مهر، گاوِ نري را كشت و خون او را بر روي زمين افشاند. هر جا كه قطره اي از خون او افتاد، سر سبز و بارور شد. وي پس از چند سال به آسمان رفت و روان او پيوسته براي كمك به بندگان خود در زمين آماده است.

از منابع:
بهار، مهرداد، اديان آسيايي، تهران: نشر چشمه، 1375
توفيقي، حسين، آشنايي با اديان بزرگ، تهران: 1379
يامدي، گلناز، فرهنگ اصطلاحات اديان جهان، تهران: مدحت، 1383
ويدن گرن، گئو، دين هاي ايران، ترجمة منوچهر فرهنگ، تهران: انتشارات آگاهان ايده، 1377
هينلز، جان راسل، شناخت اساطير ايران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلي، تهران: نشر چشمه، 1373